هنر خوشخوانى قرآن كريم1, با سابقه اى طولانى ـ از زمان نزول نخستين آيات قرآن ـ از جمله هنرهاى اصيل و ريشه دار درحوزه قرآن و تلاوت به شمار مى آيد.
فن خوشخوانى, كه تنغيم و تلحين نيز نام گرفته چنين تعريف شده است:
([تنغيم] عبارت ازخواندن قرآن به آواز موزون و نيكو مى باشد كه به مقتضاى استفاده از الحان و نغمات گوناگون, حالات متفاوتى از قبيل حزن و سرور را در شنونده ايجاد مى نمايد.)2
از دهه هاى آغازين قرن بيستم با ظهور نابغه هنر تلاوت و مبدع الحان جديد, استاد مرحوم شيخ محمد رفعت (1882ـ 1950م) 3, تحول و تطورى شگرف در اين عرصه رخ داد,4 و به دنبال آن قاريان ديگرى چون: عبدالعظيم زاهر, عبدالفتاح شعشاعى, ابوالعينين شعيشع, و در رأس آنها اسطوانه مسلم لحن, استاد مصطفى اسماعيل5 (متوفاى 1980 م / 1359ش) رخ نمودند و از نوآورى هاى شيخ رفعت در تلاوتهاى خويش بهره بردند.
فن خوشخوانى قرآن كريم به شكل امروزى در ايران, از حدود چهار دهه پيش آغاز شد و از دو دهه قبل, روندى صعودى داشته, به طورى كه در همين اثنا بس قاريان متبحرى ظهور نموده, مقلدانه و مبدعانه به تلاوت پرداخته اند. با توجه به پيشرفت و تطور هنر خوشخوانى قرآن كريم بويژه در سالهاى اخير, آنچه به خصوص در كشور ايران خلأ آن محسوس بوده, وجود مجموعه اى مدون در اصول هنر خوشخوانى (= صوت و لحن) قرآن بوده است.
در اين زمينه تلاشهايى چند صورت گرفته, كه برخى از آنها به رشته تحرير درآمده و به دست چاپ سپرده شده, اما از پژوهش علمى بايسته اى برخوردار نبوده است.6
انجام پژوهشى عميق در اين زمينه نيازمند طى مراحلى به قرار ذيل است:
1. كارشناسى جامع و فنى تلاوتهاى استادان بزرگ و صاحب سبك جهان.
دراين مرحله همه تلاوتها از جهت به كارگيرى مقامات اصلى و فرعى در هر تلاوت و كل تلاوتها و نسبت سنجى مقامات بر اساس ميزان به كارگيرى و سير تطور تاريخى آن بويژه از آغاز پيدايش استادان لحن تا به امروز بررسى شود, نيز دسته بندى قاريان از جهت منطقه جغرافيايى و مشخصه هاى كلى و فنى هر دسته و بررسى هر يك از مقامات اصلى و فرعى به كار رفته در تلاوت آنها, همچنين كيفيت و ميزان تأثيرپذيرى قاريان متأخر از قاريان متقدم و... به عنوان فصولى جداگانه در اين طرح, شايسته تحقيق و بررسى است كه در نهايت در استخراج اصول و ضوابط اين فن مؤثر خواهد افتاد.
2. استخراج ضوابط و اصول حاكم و متداول در فن خوشخوانى قرآن كريم و تبيين مبانى و خاستگاه هاى آن و ارتباط آن با اصول و مبانى موسيقى عرب به طور عام, نيز تعيين و ارزيابى عوامل دخيل و مؤثر در حوزه خوشخوانى همانند اصول تجويد و وقف و ابتدا و تعيين آثار آن, و حدود قلمرو اين علوم در اين حوزه, همچنين بررسى روايات معصومين عليهم السلام در خصوص سفارش و تأكيد بر تلاوت آهنگين قرآن,7 بررسى تنوع مقامات اصلى و فرعى در موسيقى عرب و علل تغييرات كيفى و كمّى آنها از منطقه اى به منطقه ديگر و سير تطور تاريخى و فنى آنها,8 همچنين تعيين مقامات (= دستگاه هاى) اصلى و فرعى به كار رفته در حوزه خوشخوانى قرآن و نيز تعيين گوشه ها و احياناً مقامات اصلى غيرمتداول و در عين حال قابل استفاده در اين حوزه و تجويز استعمال آنها با استناد به منابع يادشده, همچنين بررسى فنون بديهه سرايى 9و موشح خوانى در موسيقى عرب و ارتباط آن با فن خوشخوانى قرآن, همگى جزء سرفصلهاى كلى و عمده در اين مرحله از بررسى ها خواهد بود.
3. تدوين اصول و ضوابط بايسته و حاكم در فن خوشخوانى قرآن بر اساس كليه بررسى هاى پيشين و عرضه آن در نشريه هاى تخصصى داخلى و خارجى و ديگر رسانه هاى مرتبط, جهت نقد و بررسى ديگر صاحب نظران.
در پايان نيز كليه اصول, ضوابط و معيارهاى پذيرفته شده در قالب مجموعه اى مدون همراه با تست هاى عملى و نظرى علم صوت و حنجره به انضمام كتاب شناسى خوشخوانى قرآن كريم قابل استخراج, تهيه و عرضه خواهد بود.